Сігізмунд Карлавіч Свянціцкі

Сігізмунд Карлавіч Свянціцкі нарадзіўся 20 кастрычніка 1836 года ў маёнтку Красцінава Кобрынскага павета Гродзенскай губерні (цяпер Драгічынскага раёна Брэсцкай вобалсці) у сям’і небагатага памешчыка. Сярэднюю адукацыю атрымаў у Пінскім дваранскім вучылішчы і Мінскай гімназіі, якую скончыў з сярэбраным медалём.

Сігізмунду не было і шаснаццаці гадоў, калі ён паступіў на медыцынскі факультэт Маскоўскага ўніверсітэта. Падчас вучобы браў актыўны ўдзел у студэнцкім руху. Гэта прыцягнула ўвагу царскай аховы, і юнак вымушаны быў пакінуць вучобу і выехаць дамоў.

Сігізмунд Свянціцкі працягнуў адукацыю ў Пецярбургскай медыка-хірургічнай акадэміі, якая ў той час была лепшай навучальнай установай Расіі па падрыхтоўцы ўрачоў. Колькасць жадаючых паступіць у яе ў пяць разоў перавышала набор. Высокія патрабаванні да навучэнцаў захоўваліся на працягу ўсёй вучобы, пры пераходзе на наступны курс неабходна было здаць не меньш за трынаццаць абавязковых экзаменаў. З 333-х студэнтаў, якія навучаліся разам з Сігізмундам Свянціцкім, з першага курса на другі перайшлі толькі 123.

С. К. Свянціцкі скончыў акадэмію ў 1861 годзе з залатым медалём. Яго імя як лепшага выпускніка было занесена на мармуровую дошку ў канферэнц-зале акадэміі, а сам ён быў пакінуты для падрыхтоўкі да навуковай і педагагічнай дзейнасці. Праз тры гады ён бліскуча абараніў дысертацыю (1864). Здавалася б, перад маладым вучоным адкрыецца шлях да профессуры, аднак лёс распарадзіўся інакш. Становішча ў краіне пасля паўстання 1863 года змянілася, і ён са сваімі прагрэсіўнымі поглядамі не мог разлічваць на навуковую кар’еру, давялося назаўсёды пакінуць акадэмію, пайсці на ваенную службу.

У 1870 годзе Сігізмунд Свянціцкі быў прызначаны старшым урачом Мінскага вайсковага шпіталя, і з тых часоў усё яго жыццё звязана з Беларуссю. Акрамя хірургіі, ён займаўся пытаннямі эпідэміялогіі, тэрапіі, дэрматалогіі, курорталогіі, арганізацыі аховы здароўя, жыва адгукаўся на розныя вострыя сацыяльныя і медыцынскія праблемы. У першы год свайго знаходжання ў Мінску прааналізаваў распаўсюджванне халеры ў горадзе, зразумеў, што немалаважную ролю ў гэтым адыгрываюць рэкі Свіслач і Няміга. Ён таксама заўважыў неўспрымальнасць некаторых асоб да захворвання, засяродзіў увагу на з’яве імунітэту, папярэдзіўшы тым самым з’яўленне імуналогіі.

Па настаянню С. К. Свянціцкага ў 1884 годзе ў Мінску была створана санітарная камісія. Ён адзін з першых прымяніў хірургічныя метады лячэння ў сельскай бальніцы (в. Сенніца Мінскага павета; 1872). З’яўляецца адным з заснавальнікаў унутрыполасцевай хірургіі на Беларусі (1875).

Але асноўная заслуга С. К. Свянціцкага заключаецца ў арганізацыі пазабальнічнай дапамогі насельніцтву. Паліклінік тады не было, і хворыя абслугоўваліся прыватна практыкуючымі ўрачамі, недаступнымі для беднаты. Яшчэ ў 1870 годзе Сігізмунд Карлавіч прапанаваў Таварыству мінскіх урачоў стварыць бясплатную амбулаторыю і падрыхтаваў яе статут. Аднак ажыццявіць сваю ідэю ён змог толькі праз дзевяць гадоў.

18 снежня 1879 года ў Мінску на Петрапаўлаўскай вуліцы (цяпер вул. Энгельса) была адкрыта першая ў горадзе паліклініка – лячэбніца для прыходзячых хворых. Дырэктарам і адным з яе кансультантаў быў С. К. Свянціцкі. Акрамя яго, у ёй працавала яшчэ пятнаццаць урачоў і дзесяць фельчараў. Амбулаторыя аказвала бясплатную кваліфікаваную медыцынскую дапамогу па шасці спецыяльнасцях, а таксама праводзіла нескладаныя аперацыі. Рэцэпты выпісваліся на адмысловых бланках, па якіх аптэкі горада адпускалі медыкаменты ніжэй іх кошту або бясплатна. Аднак, лячэбная ўстанова ў 1881 годзе была зачынена, бо Гарадскага дума адмовіла працягваць субсідыю на яе ўтрыманне. У 1899 годзе грамадскасці ўдалося зноў адкрыць бясплатную амбулаторыю.

У 1860 годзе Сігізмунд Свянціцкі пазнаёміўся з Элізай Ажэшка (1841–1910), малады і высокаэрудзіраваны выпускнік акадэміі заваяваў сімпатыю будучай пісьменніцы. Але сябры расталіся, іх жыццёвыя шляхі разышліся. У 1972 годзе ён пабраўся з Марыяй Міцкевіч, пляменіцай польскага паэта Адама Міцкевіча. У рамане Э. Ажэшкі «Ostatnia miłość» («Апошняе каханне», 1868) вобраз галоўнага героя выведзены з доктара С. К. Свянціцкага. Пісьменніца ўклала ў раман шмат асабістага, інтымнага, таму лёс гераіні і падзеі, якія там апісаны, маюць шмат падобнага з жыццём аўтара.

Сігізмунд Свянціцкі памёр 21 мая 1910 года. Пахаваны ў Мінску на Кальварыйскіх могілках.

Сын Сігізмунда Карлавіча, Зыгмунд Свянціцкі, інжынер, заняўся аўтамабілізмам, стаў заснавальнікам пасажырскага таксаматорнага абслугоўвання ў Мінску. На вуліцы Леніна ў Мінску захаваўся дом № 13, які належаў С. К. Свянціцкаму, узведзены на пачатку ХХ ст. архітэктарам Генрыхам Гаем у стылі мадэрн, цяпер гэта гісторыка-культурная каштоўнасць рэгіянальнага значэння.

Матэрыял падрыхтаваны ў 2016 г. Драгічынскай цэнтральнай раённай бібліятэкай. Паўлюковіч Святлана Мікалаеўна, бібліёграф

аддзела абслугоўвання і інфармацыі

1. Свянціцкі Сігізмунд Карлавіч // Беларуская энцыклапедыя : у 18 т. Мінск, 2002. Т. 14. С. 270.
2. Свенцицкий Сигизмунд Карлович // Белорусская ССР : краткая энциклопедия : в 5т. Минск, 1982. Т.  С. 559.
3. Свянціцкі Сігізмунд Карлавіч // Беларуская ССР : кароткая энцыклапедыя : у 5 т. Мінск, 1981. Т. 5. С. 545.
4. Сігізмунд Карлавіч Свянціцкі // Беларуская савецкая энцыклапедыя : [у 12 т.]. Мінск, 1973. Т. 9. С. 451–452.
5. Свенцицкий Сигизмунд Карлович // История медицины Беларуси в биографиях ее врачей ХVІІ – 1 пол. ХХ вв. : биобиблиографический справочник от А до Я : 2000 биографий врачей / КульпановичО. А. Минск, 2011. С. 332.
6. Мельнікава, З. П. Эліза Ажэшка і берасцейскае Палессе : [узгадваецца С. К. Свянціцкі] / З. П. Мельнікава // Гісторыка-тэарытычныя актуаліі сучаснай філалогіі : Матэрыялы рэспубл. навук.-практыч. канф., прысвеч. 70-годдзю з дня нарадж. вучонага-літаратуразнаўцы, педагога, прафесара А. А. Майсейчыка. Брэст,    C. 69–72.
7. Нiкалаеў, М. В. Беларускі Пецярбург / Мікалай Васільевіч Нікалаеў. – Санкт-Пецярбург : Агентство «ВиТ-принт», 2009. – 535 с.: іл. – Са зместу: Свянціцкі Сігізмунд Карлавіч. – С. 38.
8. Бясплатная лячэбніца / А. П. Малчанаў // Памяць. Мінск : гіст.-дакум. хроніка : у 4 кн. Мінск, 2002. Кн. 2. С. 47–48.
9. Крючок, Г. Р. Очерки истории медицины Белоруссии / Григорий Романович Крючок. – Минск : Беларусь, 1976. – 265 с. – Из содерж.: Свенцицкий С. К. – С. 121, 140, 149, 176, 184, 189, 194, 212.
10. Крючок,Г.Р. Доктор медицины С. К. Свентицкий (1936–1910) / Г. Р. Крючок // Здравоохранение Белоруссии. 1957. №  С. 67–68.
11. Молчанов,А. «Последняя любовь» Элизы Ожешко : [Сигизмунд Карлович Свенцицкий] / Аким Молчанов // Советская Белоруссия. 2004. 30 ноября.
12. Ожешко, Э. Последняя любовь ; В провинции : [романы] / Элиза Ожешко ; пер. с польск. – Москва : Вече, 1993. – 496 с. – (Каприз. Женские любовные романы).
13. Jankowski, E. Eliza Orzeskowa : wyd. 3-e / Edmud Jankowski. – Warszawa, 1973. – 634 s. ; [32] l. il. – Из содерж.: Swięncicki. – S. 100–101.
14. Жылы дом : [вул. К. Маркса, 30 – вул. Леніна, 13] / А. Ю. Пятросава // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі. Мінск. Мінск, 1988. С. 153–154.