Сяргей Канстанцінавіч Паўловіч

Сяргей Канстацінавіч Паўловіч (у беларускім перыядычным друку выступаў пад псеўданімам Паляшук, Palašuk) нарадзіўся 25 верасня  1875 года ў вёсцы Осаўцы Драгічынскага раёна Брэсцкай вобласці ў  сям’і  святара.

Ён скончыў Літоўскую духоўную семінарыю ў Вільні, пасля вучыўся ў Кіеўскай духоўнай акадэміі. У Кіеўскай духоўнай акадэміі вялікая ўвага надзялялася вывучэнню гісторыі Царквы на Украіне і Беларусі, таму тэмай дысертацыі быў абраны Замойскі уніяцкі сабор 1720 г. Кандыдацкую дысертацыю ен абараніў са ступенню кандыдата багаслоўя. 

Першым прызначэннем маладога педагога было Каргопальскае духоўнае вучылішча на Украіне, а з восені 1903 г. ён перабраўся ў Беларусь, выкладаў у Жыровіцкім духоўным вучылішчы.У сувязі з адкрыццём у 1909 г. Рагачоўскай мужчынскай настаўніцкай семінарыі Паўловіч прызначаны выкладчыкам Закону Божага гэтай установы. Неўзабаве педагагічныя здольнасці Паўловіча былі заўважаны кіраўніцтвам Віленскай вучэбнай акругі, і з 1913 па 1918 год ён служыў інспектарам народных вучылішчаў Ваўкавыскага павета.

Асаблівае месца ў жыцці і дзейнасці С. Паўловіча займае Вільня — цэнтр культурнага і грамадска-палітычнага жыцця Заходняй Беларусі. Туды сям’я Паўловічаў перабралася ў пачатку 1920-х гадоў, вярнуўшыся з эвакуацыі, дзе яна апынулася ў сувязі з Першай сусветнай вайной, зведаў шмат цяжкасцей.

Пасля пераезду ў Вільню Сяргей Канстанцінавіч працаваў выкладчыкам Закона Божага ў Віленскай беларускай гімназіі, быў інспектарам, а ў 1927–28 навучальным годзе займаў пасаду дырэктара гэтай гімназіі. Дзякуючы Паўловічу ў гімназіі шмат увагі надавалася рэлігійнаму выхаванню вучняў, у большасці праваслаўных гімназічная моладзь шанавала і любіла С. Паўловіча як руплівага і сумленнага апекуна, выхавацеля і настаўніка.

Пэдагагічная і грамадзкая дзейнасьць Паўловіча была цесна звязаная з Таварыствам беларускай школы, некаторы час ён уваходзіў у склад кіраўніцтва гэтай культурна-асветнай арганізацыі. Ён рэдагаваў часопісы «Летапіс Таварыства беларускае школы» (з 1936 — «Беларускі летапіс») і «Беларускі каляндар», якія выдаваліся гэтым Таварыствам. Акрамя таго, Паўловіч дапамагаў  Беларускаму выдавецкаму таварыству, быў сябрам Беларускага навуковага таварыства, выступаў з рэфератамі па гісторыі хрысціянства на яго пасяджэннях.

Праца Паўловіча на пасадзе дырэктара Віленскай беларускай гімназіі  і асабліва ў Галоўнай управе Таварыства беларускай школы па-свойму была ацэненая польскай адміністрацыяй. Паўловіча двойчы, у 1930 і 1933 гг., арыштоўвалі і кідалі ў Лукішскі астрог, хоць ён не належаў не толькі да якой небудзь радыкальнай, а наогул ні да якой партыі. Прадстаўнікі рэжыму бачылі ў ім духоўную сілу. У канцы 1936 г. дзейнасць Таварыства была забаронена польскім урадам.

Вялікую ўвагу С. Паўловіч надаваў адукацыі сялянскіх дзяцей і самаадукацыі простага люду. Ужо ў 1926 годзе была надрукавана падрыхтаваная С. Паўловічам «Свяшчэнная гісторыя Старога Завету. Для беларускіх пачатковых школ і малодшых класаў гімназій». Падручнік карыстаўся вялікай папулярнасцю, што выклікала незадаволенасць польскай адміністрацыі. Відаць таму «Свяшчэнную гісторыю Новага Завету» аўтару ўдалося выдаць толькі праз дзесяць гадоў, у 1936 годзе, пасля захадаў створанай у Вільні спецыяльнай камісіі па падрыхтоўцы беларускіх падручнікаў «Першая навука Закону Божага. Падручнік для пачатковай школы (1-У аддзелы)» (Варшава, 1935) і «Свяшчэнная гісторыя Новага Завету. Падручнік для беларускіх школаў і самаадукацыі» (Вільня, 1936).

У гэтых выданнях С. Паўловіч выкладае асноўны змест гісторыі Старога і Новага Запавету на роднай мове, у даступнай і цікавай для дзяцей форме. Тэкст адаптаваны для дзіцячага ўспрыняцця, мае спасылкі з тлумачэннем некаторых складаных слоў і паняццяў.

У 1936 годзе ў Варшаве пабачыў свет укладзены Паўловічам падручнік «Першая навука Закону Божага» (2-е выданне, папраўленае і дапоўненае), які ўключаў раздзелы «Аб малітве», «Кароткая Свяшчэнная гісторыя», «Праваслаўная вера», «З царкоўнай гісторыі», «Праваслаўная вера на Беларусі». Арыгінальнасць падручніка не толькі ў аўтарскіх перакладах Свяшчэннага Пісання і дакладным тлумачэнні асноўных палажэнняў праваслаўнай веры у ім упершыню па-беларуску прыводзяцца жыціі беларускіх святых, апісанні шанаваных цудатворных ікон, даецца нарыс па гісторыі Праваслаўнай Царквы ў Беларусі. Падручнікі Сяргея Паўловіча напісаны мовай, зразумелай для простага народу, але яны не перагружаны дыялектнымі словамі і простамоўем. Паколькі ў той час бракавала багаслоўскай і царкоўнай тэрміналогіі, С. Паўловіч вельмі ашчадна ставіцца да царкоўнаславянізмаў, што дапамагло яму захаваць узнёсласць стылю і перадаць дакладнасць сэнсаў Свяшчэнных тэкстаў.

З канца 1920-х і ў 1930-я гады беларускае школьніцтва і культурна- асветніцкае жыццё ў Заходняй Беларусі трапляе пад жорсткі кантроль, а затым і забарону польскіх уладаў. З 400 беларускіх пачатковых школ, якія існавалі да 1921 года на заходне-беларускіх тэрыторыях, к 1934 засталося толькі 16, а к 1939 — не было ніводнай. Былі закрыты таксама дзве настаўніцкія семінарыі і восем беларускіх гімназій. У такіх умовах Сяргей Паўловіч працягвае напружаную педагагічную і асветніцкую дзейнасць. Ён арыентуе свае выданні не толькі на школу, але на сям’ю і самастойную падрыхтоўку дзяцей і моладзі.

У 1929 г. у Вільні, у Беларускай друкарні імя Ф. Скарыны, быў выданы яго падручнік “Пішы самадзейна. Развіццё навыку самастойнага пісьма. Пасобнік для беларускай школы і самавукаў. Ч. 1: першы год навучання (пасля азбукі)”. У тым жа годзе выйшлі ў свет і “Метадычныя ўвагі да пасобніка”. Гэтая кніга была дапушчана Міністэрствам асветы ў настаўніцкія бібліятэкі пачатковых школ з беларускай мовай навучання. Самай арыгінальнай працай Паўловіча лічыцца яго буквар “Першыя зерняткі” (Вільня, 1936). Нацыянальнай азбукай беларусаў Сяргей Канстанцінавіч лічыў кірыліцу і абгрунтоўваў гэта прычынамі гісторыка-культурнага характару. Тым не менш, ва ўмовах паланізацыі ён быў вымушаны надрукаваць другое выданне буквара ў 1937 г. лацінкай пад назвай “Zasieuki”. Нягледзячы на гэта, тыраж быў канфіскаваны польскімі ўладамі, якіх напалохала папулярнасць беларускага падручніка.

С. Паўловіч з вялікай увагай ставіўся да духоўных патрэб дзяцей дашкольнага і малодшага школьнага ўзросту. Таму ў 1937 г. ён узяў на сябе клопат па рэдагаванні дзіцячага царкоўна-культурнага ілюстраванага часопіса «Снапок», які спачатку з’яўляўся бясплатным дадаткам да газеты Польскай праваслаўнай мітраполіі «Слова», а потым займеў сваіх падпішчыкаў. Разнастайнасць матэрыялаў, высокая патрабавальнасць да тэкстаў і мастацкага афармлення сталі прычынамі шырокай папулярнасці часопіса. Таму польскія ўлады ўжо праз год забаранілі выданне. Такім чынам Сяргею Паўловічу прыйшлося перажыць нямала нягод і расчараванняў, што не магло не адбыцца на стане яго здароўя.

У 1940 годзе Сяргей Канстанцінавіч Паўловіч памёр ад хваробы сэрца і быў пахаваны на Ліпаўскіх могілках у Вільні. Спадчына Сяргея Паўловіча даволі вялікая: 6 падручнікаў, 4 кнігі і брашуры, шэраг артыкулаў у часопісах. Найвялікшы клопат С. Паўловіча быў пра тое, каб самыя шырокія колы насельніцтва, асабліва дзеці і моладзь, мелі магчымасць вырвацца з цемры непісьменнасці, атрымаць адукацыю, спасцігаць веды з розных галін навукі і, што асабліва важна — з маладых гадоў засвоіць асновы хрысціянскай веры, каб у будучым будаваць сваё жыццё на грунце высокіх хрысціянскіх дабрадзейнасцяў.

С. Паўловіч на практыцы рэалізоўваў прынцыпы рэлігійнай адукацыі і выхавання як неабходнай часткі паўнавартаснай класічнай адукацыі і выхавання чалавека. Несумненна гэта не згубіла актуальнасці і ў наш час. Кнігі Паўловіча і сёння не маюць аналагаў. Пры пэўнай дапрацоўцы з мэтай набліжэння да сучаснай літаратурнай мовы яны маглі б выкарыстоўвацца ў якасці падручнікаў у беларускіх нядзельных школах і сярэдніх навучальных установах.

        Працы С. К. Паўловіча

1. Аб арганізацыі беларускай працоўнай школы. Вільня, 1928.
2. Аб асноўных прынцыпах навучання і ўзгадавання ў пачатковай беларускай школе // Родныя гоні, 1927, кн. II.
3. К открытию Рогачевской учительской семинарии // Народное образование в Виленском учебном округе. 1909. №11.С. 462 — 465.
4. Метадычныя ўвагі да пасобніка «Пішы самадзеина». Вільня, 1929.
5. Некалькі ўваг аб беларускім «Лемантары» Ст. Любіч-Маеўскага. Вільня, 1929 (пад псеўд. Палешук).
6. Опыт истории Замойского униатского провинциального собора (1720 г.). Гродно,1904.
7. Пазашкольная асвета. Культурна-асветніцкая праца ў гуртках Таварыства беларускае школы.Вільня, 1928.
8. Першыя зерняткі. Вільня, 1936 (І-е выданне пад назвай Zasieuki, Вільня, 1937).
9. Першая навука Закона Божага. Вільня, 1936.
10. Пішы самадзейна. Развіццё навыку самастойнага пісьма. Пасобнік для беларускае школы і самавукаў. 4.1: першы год навучання (пасля азбукі). Вільня, 1929.
11. Свящчэнная гісторыя Новага Завету. Падручнік для беларускіх школаў і самаадукацыі. Варшава, 1936.
12. Свяшчэнная гісторыя Старога Завету. Для беларускіх пачатковых школ і малодшых класаў гімназій. Вільня, 1926

Аб жыцці і творчасці С. К. Паўловіча

1. Арыпава, Д. Нялёгкі шлях асветніка:[памяці С. К. Паўловіча] / ЛіМ. 2010. № 40. С. 4
2. Асвета і педагагічная думка ў Беларусі: са старонак часопісаў да 1917 года. Мінск, 1985. С. 240—243.
3. Паўловіч Сяргей Канстанцінавіч // Беларускі Савецкі Энцыклапедычны даведнік. Мінск, 1974.С. 332.
4. Паўловіч Сяргей Канстанцінавіч // Беларусь: Энцыклапедычны даведнік. Мінск, 1995. С. 569.
5. Бунеева, Л. Нарадзіўся на Драгічыншчыне, спатрэбіўся ў Вільні:[ С. К. Паўловіч] // Вечерний Брест. 2010. № 76. С. 2

6. Вабішэвіч, А. «Каб жыць пад сваім небам…»: Навукова-педагагічная спадчына Сяргея Паўловіча // Голас Радзімы. 1996. 19 снежня, 26 снежня.
7. Кахановіч, М. Здрада ў Вільні // Асвета. 1929. № 4. С. 118—130.
8. Кулажанка, Л. Сяргей Паўловіч як асветнік і перакладчык:[С. К. Паўловіч] / Лідзія Кулажанка // Царкоўнае слова. 2010. № 38.С. 10-11.

9. Паўловіч Сяргей Канстанцінавіч // Беларуская Савецкая Энцыклапедыя: У 12 т. Т. 8 / Беларус.Энцыкл.; Рэдкал.: П. У. Броўка і інш. Мн.: БелЭн., 1975. С.332
10. Паўловіч Сяргей Канстанцінавіч // Республика Беларусь : Энциклопедия : в 6 т. Т. 5 / Редкол.: Г. П. Пашков і др. –Минск. : БелЭн., 2007. С. 679.
11. Паўловіч Сяргей Канстанцінавіч // Рэлігія і царква на Беларусі: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.; Маст. А. А. Глекаў. Мн.: БелЭн., 2001. С.243
12. Паўловіч Сяргей Канстанцінавіч //Энцыклапедыя гісторыі Беларусі: У 6 т. Т. 5 / Беларус.Энцыкл.; Рэдкал.: Г.П. Пашкоў і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. Мн.: БелЭн., 1999. С.439.
13. Святланіч, П. Да юбілею Сяргея Павловіча / Паўліна Святланіч // Царкоўнае слова. 2015. №38. С. 13.
14. Сіцько, 3. Стары Паўловіч // Наша слова. 1992. № 27.
15. Паўловіч Сяргей Канстанцінавіч // Суровы гады падполля. Мінск, 1958. С. 306.